Pierwsza Pomoc: klucz do ratowania życia

Witaj! Znajdź potrzebne informacje

To miejsce pomoże Ci szybko znaleźć kluczowe informacje i procedury pierwszej pomocy. W sytuacji kryzysowej wybierz poniżej scenariusz, który najlepiej pasuje do zdarzenia, lub przejdź do zasad ogólnych.

Wybierz scenariusz nagłego wypadku:

😴

Osoba nieprzytomna
❤️

Brak oddechu (RKO)
🤭

Zadławienie
🩸

Silny krwotok
🔥

Oparzenia

Zasady ogólne postępowania

Zanim przystąpisz do udzielania pomocy w konkretnym przypadku, zapoznaj się z uniwersalnymi zasadami, które obowiązują na miejscu każdego zdarzenia. Prawidłowa ocena sytuacji i bezpieczeństwa to fundament skutecznych działań ratunkowych.

1. Ocena bezpieczeństwa

Twoje bezpieczeństwo jest priorytetem! Zanim podejdziesz do poszkodowanego, oceń czy miejsce zdarzenia jest bezpieczne dla Ciebie, dla poszkodowanego i dla innych osób. Sprawdź:

  • Zagrożenia zewnętrzne: ruch uliczny, niestabilne konstrukcje, pożar, dym, opary chemiczne, zerwane linie energetyczne, agresywne zwierzęta lub osoby.
  • Jeśli jest niebezpiecznie, nie podchodź! Wezwij odpowiednie służby (straż pożarna, policja, pogotowie gazowe) i poczekaj na ich przybycie. Pamiętaj: martwy ratownik nikomu nie pomoże.
  • Jeśli możesz bezpiecznie wyeliminować zagrożenie (np. wyłączyć prąd, zabezpieczyć miejsce wypadku trójkątem), zrób to.

Zawsze używaj środków ochrony osobistej, jeśli są dostępne (np. rękawiczki jednorazowe, maseczka do RKO).

2. Ocena stanu poszkodowanego

Po upewnieniu się, że jest bezpiecznie, podejdź do poszkodowanego i oceń jego stan:

A. Sprawdzenie przytomności:

  1. Delikatnie potrząśnij poszkodowanego za ramiona.
  2. Głośno zapytaj: "Czy Pan/Pani mnie słyszy? Co się stało?".
  3. Jeśli nie ma reakcji (słownej, ruchowej) – poszkodowany jest nieprzytomny. Głośno wołaj o pomoc!

B. Udrożnienie dróg oddechowych i ocena oddechu (u osoby nieprzytomnej):

  1. Połóż jedną rękę na czole poszkodowanego, a opuszki dwóch palców drugiej ręki na żuchwie.
  2. Ostrożnie odchyl głowę do tyłu i unieś żuchwę (rękoczyn czoło-żuchwa). To zapobiega zapadaniu się języka.
  3. Pochyl się nad twarzą poszkodowanego, przyłóż swój policzek blisko jego ust i nosa.
  4. Oceń oddech przez maksymalnie 10 sekund metodą "patrz, słuchaj, czuj":
    • PATRZ na ruchy klatki piersiowej.
    • SŁUCHAJ szmeru wydychanego powietrza.
    • CZUJ ciepło wydychanego powietrza na swoim policzku.
  5. Prawidłowy oddech to 2-3 oddechy w ciągu 10 sekund. Pojedyncze, rzadkie westchnienia (oddech agonalny) to NIE jest prawidłowy oddech – traktuj to jako brak oddechu.

Jeśli osoba jest nieprzytomna i NIE ODDYCHA prawidłowo -> przejdź do RKO.

Jeśli osoba jest nieprzytomna, ale ODDYCHA prawidłowo -> ułóż ją w pozycji bocznej bezpiecznej i regularnie kontroluj oddech.

3. Wezwanie pomocy (112 lub 999)

Po wstępnej ocenie bezpieczeństwa i stanu poszkodowanego, jak najszybciej zadzwoń pod numer 112 lub 999. Jeśli jesteś sam, a poszkodowany (dorosły) nie oddycha, najpierw zadzwoń, potem rozpocznij RKO. W przypadku dzieci i niemowląt, jeśli jesteś sam, wykonaj RKO przez 1 minutę, a potem zadzwoń.

Kluczowe informacje dla dyspozytora:

  • Dokładne miejsce zdarzenia: Miejscowość, ulica, numer domu/mieszkania, punkty orientacyjne.
  • Co się stało: Rodzaj wypadku, nagłego zachorowania.
  • Liczba poszkodowanych.
  • Stan poszkodowanych: Czy przytomni, czy oddychają, wiek (orientacyjnie), płeć.
  • Twoje dane: Imię, nazwisko, numer telefonu, z którego dzwonisz.
  • Udzielona pomoc: Co już zostało zrobione.

Nie rozłączaj się, dopóki dyspozytor nie zakończy rozmowy. Odpowiadaj na pytania i stosuj się do instrukcji.

Postępowanie z osobą nieprzytomną

Utrata przytomności to stan, gdy osoba nie reaguje na bodźce. Kluczowe jest sprawdzenie oddechu i odpowiednie działanie.

A. Osoba nieprzytomna ODDYCHAJĄCA prawidłowo

Głównym zagrożeniem jest niedrożność dróg oddechowych przez zapadający się język lub zachłyśnięcie. Należy ułożyć ją w pozycji bocznej bezpiecznej.

Kroki układania w pozycji bocznej bezpiecznej:

  1. Uklęknij obok poszkodowanego. Zdejmij mu okulary, jeśli nosi. Upewnij się, że nogi są wyprostowane.
  2. Rękę poszkodowanego bliżej Ciebie ułóż zgiętą w łokciu pod kątem prostym do ciała, dłonią do góry.
  3. Dalszą rękę przełóż przez klatkę piersiową i przyłóż jej grzbiet do policzka poszkodowanego po Twojej stronie. Przytrzymaj ją tam.
  4. Drugą swoją ręką chwyć dalszą nogę poszkodowanego (tuż nad kolanem) i zegnij ją, stopa płasko na podłożu.
  5. Pociągając za zgięte kolano, przetocz poszkodowanego na bok, w Twoim kierunku. Jednocześnie podtrzymuj jego głowę ręką przy policzku.
  6. Popraw ułożenie górnej nogi tak, aby biodro i kolano były zgięte pod kątem prostym (stabilizacja).
  7. Delikatnie odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby zapewnić drożność dróg oddechowych. Usta powinny być skierowane ku dołowi.
  8. Regularnie (co 1 minutę) kontroluj oddech! Jeśli przestanie oddychać, odwróć na plecy i rozpocznij RKO.

Modyfikacje:

  • Kobiety w widocznej ciąży: Zawsze układaj na LEWYM boku, aby uniknąć ucisku na duże naczynia krwionośne.
  • Niemowlęta: Można trzymać na rękach na boku lub ułożyć na boku z podparciem pleców.

Przeciwwskazania: Podejrzenie urazu kręgosłupa (wtedy minimalizuj ruchy, udrażniaj drogi oddechowe w pozycji zastanej).

B. Osoba nieprzytomna NIEODDYCHAJĄCA lub oddychająca nieprawidłowo

To jest Nagłe Zatrzymanie Krążenia (NZK). Natychmiast wezwij pomoc (112/999) i rozpocznij Resuscytację Krążeniowo-Oddechową (RKO).

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO)

RKO to zespół czynności ratujących życie, stosowany u osoby z Nagłym Zatrzymaniem Krążenia. Wybierz grupę wiekową poszkodowanego, aby zobaczyć dokładne instrukcje. Pamiętaj, że każda sekunda ma znaczenie.

Użycie automatycznego defibrylatora zewnętrznego (AED)

Jeśli dostępny jest AED, użyj go jak najszybciej! Włącz urządzenie i postępuj zgodnie z jego poleceniami głosowymi i wizualnymi.

  1. Odsłoń klatkę piersiową poszkodowanego. Jeśli jest mokra, osusz ją. Usuń owłosienie, jeśli jest bardzo gęste i uniemożliwia przyklejenie elektrod.
  2. Przyklej elektrody zgodnie ze schematem na elektrodach lub urządzeniu (jedna poniżej prawego obojczyka, druga poniżej lewej pachy).
  3. Upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego podczas analizy rytmu serca i defibrylacji. Głośno ostrzeż: "Uwaga, defibrylacja, odsunąć się!".
  4. Naciśnij przycisk defibrylacji, jeśli AED tak zaleci.
  5. Bezpośrednio po wyładowaniu (lub jeśli AED nie zaleci wyładowania) natychmiast wznów RKO, zaczynając od uciśnięć klatki piersiowej. Kontynuuj zgodnie z poleceniami AED.
  6. Nie odklejaj elektrod. AED będzie kontynuować monitorowanie.

AED u dzieci (1-8 lat): Użyj elektrod pediatrycznych i trybu pediatrycznego, jeśli są dostępne. Jeśli nie, użyj standardowych elektrod dla dorosłych (upewnij się, że się nie stykają – można jedną przykleić na klatce piersiowej, drugą na plecach).

Kiedy można przerwać RKO?
  • Gdy przybędą służby ratunkowe i przejmą działania.
  • Gdy poszkodowany zacznie wykazywać wyraźne oznaki życia (prawidłowy oddech, ruchy, otwieranie oczu).
  • Gdy opadniesz z sił i nie jesteś w stanie kontynuować (jeśli to możliwe, zmień się z innym ratownikiem).
  • Gdy pojawią się zewnętrzne zagrożenia uniemożliwiające bezpieczne prowadzenie RKO.

Zadławienie

Zadławienie to blokada dróg oddechowych przez ciało obce. Rozpoznaj stopień niedrożności i działaj szybko. Poniżej znajdziesz instrukcje dla najczęstszych przypadków.

A. Osoba przytomna

Niedrożność ŁAGODNA (osoba może kaszleć, mówić, oddychać):

Zachęcaj do kaszlu. Nie rób nic więcej, obserwuj. Jeśli stan się pogarsza lub kaszel staje się nieefektywny, przejdź do postępowania jak przy niedrożności ciężkiej.

Niedrożność CIĘŻKA (osoba nie może mówić, kaszel cichy/brak, trudności z oddechem, sinica, chwytanie się za szyję):

Dorośli i dzieci powyżej 1. roku życia:

  1. Stań za poszkodowanym, lekko z boku. Podtrzymaj jedną ręką jego klatkę piersiową i mocno pochyl go do przodu.
  2. Wykonaj do 5 energicznych uderzeń nasadą drugiej dłoni w okolicę międzyłopatkową. Sprawdź po każdym uderzeniu.
  3. Jeśli to nie pomaga, wykonaj do 5 uciśnięć nadbrzusza (manewr Heimlicha):
    • Stań za poszkodowanym, obejmij go ramionami. Pochyl go do przodu.
    • Zaciśnij pięść, umieść ją między pępkiem a mostkiem. Drugą dłonią obejmij pięść.
    • Energicznie pociągnij pięść do siebie i ku górze.
  4. Powtarzaj sekwencje: 5 uderzeń i 5 uciśnięć.

Uwaga - kobiety w ciąży i osoby otyłe: Zamiast uciśnięć nadbrzusza, wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej (w dolnej połowie mostka).

Niemowlęta (poniżej 1. roku życia):

  1. Ułóż niemowlę na swoim przedramieniu, twarzą w dół, głowa niżej niż tułów. Podtrzymuj głowę.
  2. Wykonaj do 5 energicznych uderzeń nasadą dłoni w okolicę międzyłopatkową.
  3. Jeśli to nie pomaga, odwróć niemowlę na plecy na drugim przedramieniu (głowa niżej).
  4. Wykonaj do 5 ucisków klatki piersiowej dwoma palcami (w dolnej połowie mostka, jak przy RKO, ale silniej).
  5. Powtarzaj sekwencje: 5 uderzeń i 5 ucisków.

B. Osoba traci przytomność (lub znajdujesz osobę nieprzytomną i podejrzewasz zadławienie)

  1. Bezpiecznie ułóż poszkodowanego na ziemi na plecach.
  2. Natychmiast wezwij pomoc (112/999), jeśli wcześniej tego nie zrobiono.
  3. Rozpocznij RKO od uciśnięć klatki piersiowej (30 uciśnięć u dorosłych i dzieci, 15 u niemowląt).
  4. Przed każdą próbą wykonania 2 oddechów ratowniczych, zajrzyj do ust i jeśli widzisz ciało obce, spróbuj je ostrożnie usunąć palcem (ruchem wymiatającym). Nie rób tego na ślepo.

Masywny krwotok i wstrząs

Niekontrolowany krwotok jest bezpośrednim zagrożeniem życia. Twoim celem jest jak najszybsze zatamowanie wypływu krwi. Zawsze pamiętaj o własnym bezpieczeństwie - załóż rękawiczki, jeśli masz.

A. Tamowanie krwotoków zewnętrznych

1
Ucisk bezpośredni

Nałóż na ranę jałowy opatrunek (lub czysty materiał) i mocno go uciśnij ręką. Utrzymuj stały, silny ucisk przez co najmniej 10-15 minut.

2
Opatrunek uciskowy

Jeśli ucisk bezpośredni nie wystarcza lub potrzebujesz uwolnić ręce: na pierwszą warstwę opatrunku dołóż kolejną (np. zwinięty bandaż jako wałek dociskowy) i całość mocno owiń bandażem. Jeśli opatrunek przesiąka, dołóż kolejną warstwę, nie zdejmując poprzedniej.

3
Uniesienie kończyny

Jeśli krwawienie dotyczy ręki lub nogi (i nie ma złamania), unieś ją powyżej poziomu serca poszkodowanego.

4
Opaska uciskowa (staza taktyczna) - ostateczność

Użyj jej TYLKO w przypadku zagrażających życiu krwotoków z kończyn, których nie da się opanować inaczej (np. amputacje, zmiażdżenia, niektóre rany postrzałowe). Najlepiej użyć gotowej stazy taktycznej.

  • Załóż 5-7 cm powyżej rany (nigdy na stawie). Jeśli nie widać rany, załóż jak najwyżej na kończynie.
  • Zaciśnij mocno, aż krwawienie ustanie. Zabezpiecz mechanizm blokujący.
  • ZANOTUJ DOKŁADNY CZAS ZAŁOŻENIA (na opasce lub na skórze poszkodowanego).
  • Nie luzuj założonej opaski! Decyzję podejmuje lekarz.

B. Krwotok wewnętrzny

Trudny do rozpoznania. Objawy mogą obejmować: bladość, zimne poty, szybkie, słabe tętno, niepokój, pragnienie, ból w miejscu urazu, twardy/powiększający się brzuch, krwiste/fusowate wymioty, smoliste stolce, krwiomocz, krwioplucie.

Postępowanie:

  1. Natychmiast wezwij pomoc (112/999).
  2. Ułóż poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (na plecach, nogi uniesione o 30 cm), jeśli nie ma przeciwwskazań (np. uraz głowy, kręgosłupa, duszność).
  3. Zapewnij komfort termiczny (okryj).
  4. Kontroluj stan świadomości i oddech.
  5. Nie podawaj nic do jedzenia ani picia.

C. Wstrząs hipowolemiczny

Stan zagrożenia życia spowodowany dużą utratą krwi lub płynów. Objawy jak przy krwotoku wewnętrznym, narastające. Bladość, zimne poty, szybkie słabe tętno, spadek ciśnienia, niepokój, pragnienie, zaburzenia świadomości.

Postępowanie:

  1. Zidentyfikuj i usuń przyczynę (np. zatamuj krwotok).
  2. Natychmiast wezwij pomoc (112/999).
  3. Ułóż w pozycji przeciwwstrząsowej (jak wyżej, z uwzględnieniem przeciwwskazań).
  4. Zapewnij komfort termiczny. Rozluźnij ubranie.
  5. Kontroluj stan. Zapewnij wsparcie psychiczne.
  6. Nie podawaj nic do jedzenia ani picia.

Oparzenia

Uszkodzenie skóry i tkanek przez wysoką temperaturę, chemikalia lub prąd. Kluczowe jest szybkie schładzanie!

A. Ocena oparzenia

Głębokość (stopnie):

  • I stopień: Zaczerwienienie, ból, pieczenie, sucha skóra.
  • II stopień (IIA - powierzchowne, IIB - głębokie): Pęcherze, silny ból (IIA) lub mniejszy (IIB), skóra czerwona/biaława, wilgotna.
  • III stopień: Skóra twarda, sucha, woskowa, biała/szara/brunatna/czarna. Brak bólu.
  • IV stopień: Martwica, zwęglenie tkanek głębokich.

Rozległość (% powierzchni ciała - TBSA):

  • Reguła "dziewiątek" (dorośli): Głowa 9%, ręka 9%, noga 18%, przód tułowia 18%, tył tułowia 18%, krocze 1%.
  • Reguła dłoni: Dłoń poszkodowanego (z palcami) ≈ 1% TBSA.

Interaktywna ocena rozległości (dorośli)

Kliknij na oparzone części ciała (wg "reguły dziewiątek").

Głowa (9%)
Tułów P. (18%)
Ręka L (9%)
Ręka P (9%)
Krocze (1%)
Noga L (18%)
Noga P (18%)

Uwaga: Tył tułowia to kolejne 18%. Narzędzie uproszczone.

Szacowana powierzchnia oparzenia:

0%

B. Pierwsza pomoc w oparzeniach termicznych

  1. Bezpieczeństwo! Przerwij kontakt ze źródłem ciepła. Ugaś płonące ubranie (toczenie, koc).
  2. Schładzaj! Oparzone miejsce polewaj letnią (ok. 15-20°C), bieżącą wodą przez min. 15-20 minut. Strumień kieruj powyżej rany.
  3. Usuń odzież i biżuterię, o ile nie przywarła do skóry (wtedy nie odrywaj, wytnij wokół). Zrób to podczas schładzania.
  4. Załóż jałowy, suchy opatrunek (np. gaza) lub specjalny opatrunek hydrożelowy. Nie za ciasno.
  5. W rozległych oparzeniach: ułóż płasko, okryj (folia NRC), zapobiegaj wychłodzeniu.

CZEGO NIE ROBIĆ:

  • Nie przekłuwaj pęcherzy.
  • Nie smaruj maściami, tłuszczem, alkoholem, gencjaną itp.
  • Nie używaj lodu do schładzania.
  • Nie dotykaj rany brudnymi rękami.

C. Pierwsza pomoc w oparzeniach chemicznych

  1. Bezpieczeństwo! Załóż rękawice, okulary. Unikaj kontaktu z substancją.
  2. Usuń skażoną odzież. Jeśli substancja to proszek, najpierw strzepnij (nie wcieraj!), potem spłukuj. Wyjątek: wapno niegaszone - najpierw na sucho!
  3. Spłukuj obficie letnią wodą przez min. 15-20 minut (oczy nawet dłużej, od wewnątrz do zewnątrz).
  4. Oparzenia oczu: Płucz intensywnie, chroń zdrowe oko.
  5. Połknięcie substancji żrącej: NIE prowokuj wymiotów. Można podać trochę wody/mleka do wypicia (jeśli przytomny). Natychmiast wezwij pomoc. Zabezpiecz opakowanie.
  6. Załóż jałowy opatrunek.
  7. Nie próbuj neutralizować na własną rękę.
  8. Każde oparzenie chemiczne wymaga konsultacji lekarskiej!

D. Pierwsza pomoc w oparzeniach elektrycznych

  1. Bezpieczeństwo! Najpierw odłącz źródło prądu (bezpiecznikiem, wyciągnij wtyczkę suchym, nieprzewodzącym przedmiotem). Nie dotykaj poszkodowanego, dopóki nie jest odłączony od prądu.
  2. Oceń stan poszkodowanego (przytomność, oddech). Porażenie prądem może spowodować NZK -> rozpocznij RKO.
  3. Opatrz rany oparzeniowe (miejsca wejścia i wyjścia prądu) jak oparzenia termiczne (schładzanie, jałowy opatrunek).
  4. Spodziewaj się obrażeń wewnętrznych, zaburzeń rytmu serca. Każdy porażony prądem wymaga badania lekarskiego.